نویسنده

دکتر نصراله پورمحمدی املشی دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

مولف: عباس برومند اعلم دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

ویراستار: سعیدرضا علی عسگری

ناشر کتاب: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

 تألیف: دکتر حسین آبادیان

ناشر: کویر

سال انتشار:۱۳۹۲  

تعداد صفحات:۳۴۶

این کتاب بگونه ای بررسی منحنی تاریخ اندیشه ی روشنفکری در ایران دوره ی قاجار است که به خوبی توانسته نحوه ی تکوین جریان روشنفکری و انفعال آن در مقابل اندیشه ی غربی را تشریح نماید.

«تجدد و مواجهه ما با آن در دوره قاجاریه» مسأله ی اصلی کتاب حاضر است. مؤلف ابتدا با ارائه تصویری از فضای اجتماعی، اقتصادی و ی دوره قاجار، نخستین مواجهه ایرانیان با غربیان در این عصر را بررسی کرده و با نگاهی به اندیشه های روشنفکران و مواجهه ایشان با تجدد، فقدان اندیشه ی فعال در میان آنان را تبیین نموده است. بررسی کتاب هاکوپیان و رسول زاده به عنوان نمونه ای از این فقدان تفکر در جریان روشنفکری، از وجوه متمایز این اثر می‌باشد.

این نوشتار شیوه تاریخنگاری حمزه اصفهانی مورخ قرن چهارم هجری قمری را مورد تحقیق قرار می دهد. اثر او سنی الملوک و الارض الانبیاء است که در سال 350ه.ق به زبان عربی تألیف شده و ده باب را شامل می شود که در هر باب چند فصل به تاریخ پادشاهان ایران، روم، یونان، قبطی ها، بنی اسرائیل، غسانیها و قریش اختصاص داده شده است. مؤلف به شدت میهن پرست و تحت تأثیر نهضت شعوبیه قرار داشت که این مسئله در محتوای کتاب کاملا مشهود است. در همین راستا این سوال مطرح می شود که بینش و روش تاریخنگاری حمزه اصفهانی بر چه اساسی شکل گرفت؟ فرضیه حاصله چنین است که بینش وی جهانشمول و بر پایه تقدیرگرایی است زیرا به سرگذشت تاریخی اقوام گوناگون طبق مشیت الهی می پردازد و روش او بر پایه تاریخنگاری دودمانی تکیه دارد که برگرفته از سنت تاریخ نویسی ایرانیان است. این مقاله با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل ابعاد و زوایای موضوع را بررسی می نماید. یافته های اصلی تحقیق نشان می دهد که حمزه اصفهانی با تأثیرپذیری از متون پهلوی ساسانیان همچون، خدای نامه و نیز با آگاهی از حکوتها، طوایف و ادیان مختلف، نام کتاب را تاریخ پیامبران و پادشاهان نهاد تا از این طریق پیوند و تطبیق بین این دو برقرار سازد و با فراست توجه مردمان را به اثرش جلب کند که از این حیث جالب توجه است.

واژگان کلیدی: بینش جهانشمول، شعوبی گری، تاریخنگاری اسلامی، شیوه دودمانی، تاریخ تطبیقی

 نویسندگان

دکتر نصرالله پور محمدی املشی

دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

پوریا اسمعیلی

دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوران اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

چکیده

در این پژوهش تأثیر جغرافیای طبیعی و انسانی کرمانشاهان بر حوادث جنگ جهانی اول بررسی می شود. با آغاز جنگ جهانی اول در سال 1914م./1332ه.ق و  با تشکیل دولت موقت ملی در کرمانشاهان و حمایت دول متحد از آنان و همچنین وجود ایلات و عشایر کرد، در همان سالهای آغازین جنگ، ارتش روسیه و بریتانیا در غرب ایران تحت فشار قرار گرفتند و این بدان سبب بود که طوایف کرد به واسطه آشنایی با گذرگاهها و نقاط کوهستانی، آنان را در تنگنا قرار دادند بویژه آنکه آلمانی ها و نیروی عثمانی نیز از این شرایط بهره بردند. این مقاله با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل ابعاد مختلف موضوع را بررسی می نماید. یافته های اصلی نشان می دهد که این خطه کهن به سبب شرایط اقلیمی خاص از قبیل کوهستانی بودن، تنوع آب و هوایی، وجود رودخانه های خروشان، دشت های وسیع، تنوع قومیتی و نیز در مسیر شاهراه بین النهرین - خراسان قرار داشتن، نقش بسزایی در تحولات ی جنگ جهانی اول در نقاط غربی ایران داشته است.

واژگان کلیدی: کرمانشاهان، جغرافیای طبیعی، جغرافیای انسانی، دولت موقت ملی، جنگ جهانی اول

 منبع: فصلنامه علمی -  پژوهشی تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد محلات، سال سیزدهم، شماره 49، تابستان 1397. (نمایه شده در پایگاه های  ISC و SID)

دکترعلیرضا حسینی استادیار گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه کوثر بجنورد

پوریا اسمعیلی دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوران اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

از جمله مترجمان و دانشمندان معروف عصر ­نخست­ خلافت ­عباسی (232-132ه.ق) ابن مقفع است. وی در آن روزگار آثار زیادی را از زبان پهلوی به عربی ترجمه نمود. انگیزه او این بود که فرهنگ و تمدن ایران زمین را حفظ و به عباسیان معرفی نماید تا آنان با اطلاع از ­سیرت­ ­پادشاهان،­ آئین ملک داری­ و نظام دیوان سالاری ­عصر ­ساسانی قلمرو پهناور خویش را اداره نمایند و بدین طریق حکومت اسلامی را اقتدار ببخشند. ابن مقفع ­از ­آن دسته ­مترجمانی ­است­ که­ توانست­ در­ سیرت ­خلفا ­تاثیر ­بگذارد و نیز حرکت او سرآغازی بود برای شکل گیری نهضت شعوبیه و نهضت ترجمه که پاسداری از تمدن ایران و انتقال دستاوردهای مهم آن به دوران اسلامی در مقابل اعراب از نتایج مهم آن است. در این راستا سوال اصلی پژوهش این است که تأثیر پذیری عباسیان از ترجمه متون پهلوی به زبان عربی توسط ابن مقفع چگونه بود؟ فرضیه حاصله چنین است که خلفای عباسی با بهره گیری از متون پهلوی که توسط ابن مقفع ترجمه شده بود توانستند فرهنگ و تمدن ایرانیان را با فرهنگ و تمدن اسلامی پیوند دهند و آن را درونی نمایند و بدین طریق مملکت خویش اداره نمودند. هدف از انجام پژوهش آن است که آثار این نویسنده بزرگ هر چه بیشتر به همگان معرفی شود و نیز بخشی از فرهنگ و تمدن اسلامی مورد تحقیق و تفحص قرار گیرد و در نهایت تاریخچه مفیدی برای نهضت ترجمه در قرون نخستین اسلامی باشد. این مقاله با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتی بر توصیف و تحلیل و نیز با استناد به منابع معتبر تاریخی و ادبی، ابعاد و زوایای این موضوع را بررسی می نماید. یافته های تحقیق نشان می دهد که آنان در خدای نامگ (سیرالملوک) با سرگذشت شاهان ایرانی، دستاوردهای بزرگ مردم ایران در حوزه ت، آداب کشورداری، نحوه برخورد با رعایا آشنا شدند. در تاج نامگ با مسائل و امورات پادشاهان از قبیل، فعالیت­های عمومی یا زندگانی خصوصی آنان، منشورها، رساله­ ها، نامه­ های ی، سخنان حکیمانه، تعالیمی که شاهان برای فرزندان خویش داشتند و سخنانی که به رعایا، درباریان و کارگزاران خود روا کردند نکات ارزنده ای را آموختند. در آئین نامگ هم از آیین و آداب نبرد، لشکر­کشی، تیر­اندازی، چوگان بازی، پیشگویی و اندرزهای شاهان درسهایی را فرا گرفتند. در مزدک نامگ نیز می خواست به خلفا بفهماند که اگر بی عدالتی پیشه سازد و رعایای خویش را در تنگنا قرار دهد وحدت سرزمین­های اسلامی به خطر می­افتد و شورش­های عظیم­تری نسبت به جنبش مزدکیان روی می­دهد بنابراین خلیفه و امرای اسلامی باید از این رویداد پند بگیرند و با ساکنان قلمرو خویش با عدالت رفتار نمایند تا همانند ساسانیان به این بلا گرفتار نشوند. در ترجمه کلیله و دمنه هم سعی نمود تا با پناه بردن به ادبیات تمثیلی و بیان حکایات اخلاقی سستی های منصور عباسی را از بین ببرد و انتظار داشت که خلیفه کتاب را بخواند و بدین وسیله از راه منحرف خویش باز­گردد. ما حصل کلام اینکه، با توجه به ساختار حکومت خلافت عباسی و تی که بر خلاف عصبیت عربی و شدید امویان در پیش گرفته بودند راه برای مترجمان مختلف همچون ابن مقفع تا حدی هموار شد که بتوانند با بهره گیری از ادبیات و تاریخ اندیشه های تمدن ایرانشهری را به خوبی عرضه نمایند، بنابراین از این حیث قابل تأمل است.

واژگان ­کلیدی: ابن­ مقفع، عباسیان، نهضت ترجمه، نهضت شعوبیه، متون پهلوی  

 سومین همایش ملی زبان، ادبیات و بازشناسی مشاهیر و مفاخر، مشهد اسفند 1397، (ثبت در سایت سیویلیکا و پایگاه استنادی علوم جهان اسلامISC)

دکترعلیرضا حسینی استادیار گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه کوثر بجنورد

پوریا اسمعیلی دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوران اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

چکیده

تمدن در لغت به معنای شهرنشینی و از ریشه مدینه و مدنیت گرفته شده و به معنی دیگر متخلق شدن به شهرنشینی یا خوی و خصلت شهرنشینی به خود گرفتن است و بدان معناست که بشر در سایه آن به تشکیل جوامعی پرداخته و شهرنشین شده است. فرهنگ نیز مجموعه پیچیده ای از دانستنیها، اعتقادات، هنرها، قوانین، آداب و رسوم و هرگونه توانایی دیگری است که بوسیله انسان به عنوان عضو جامعه کسب شده است. از اینرو، فرهنگ و تمدن اسلامی مجموعه باورها و ارزشهای اسلامی و نمود آن در پیشرفت علم و هنر و ظهور نهادها‌ی اجتماعی و ی در بین ملل و مردمی است که اسلام را به عنوان دین خود پذیرفتند. فرهنگ اسلام توانست در طول چند قرن تمدنی عظیم و بی نظیر را در خاورمیانه به وجود آورد. بنابراین سوال اصلی مقاله این است که هدف اصلی مورخان مسلمان از طرح دیدگاههای متفاوت در حوزه فرهنگ و تمدن اسلامی چه بود؟ فرضیه حاصله نیز چنین است که مورخان با دیدگاه های مذهبی و فلسفی خود که به موقعیت اجتماعی و فرهنگی و خطوط خاص فکری  آنان وابسته بود سعی نمودند دستاوردهای فرهنگی و تمدنی را بررسی نمایند تا هم باعث اعتلای آن شوند و نیز آیندگان را به حفظ آن تشویق و ترغیب نمایند. مثلا دینوری در اخبارالطوال با پرداختن به تاریخ ایران باستان اعتقاد به نهضت شعوبیه را نشان می‌دهد یا یعقوبی در تاریخ عمومی خویش با دقت و بینش مبتنی بر معیار عقل البته با تأثیرپذیری از مذهب شیعه به نگارش کتاب مبادرت ورزیده است و یا طبری در تاریخ الرسل و الملوک بینشی مذهبی دارد و تنها به نقل روایات اکتفا نموده و حمزه اصفهانی هم در سنی الملوک و الارض الانبیاء نگاهی شعوبی و ایرانی محوری دارد و نیز با پرداختن به سایر یونانیان و رومیان و اقوام عرب در کنار ایرانیان تاریخ تطبیقی را بوجود آورده است و یا شیوه مسعودی در آثارش مبتنی بر گردآوری اخبار براساس مشاهده و آزمایش و دقت است. به یقین سفرهایش در این امر تاثیرگذار بوده و او را به پژوهشگری قابل تبدیل کرده است به طوریکه اخبار ممتنع و محال را شایسته گفتن نمی‌داند و رسیدن به معرفت حقیقی را از راه تجربه دانسته است اسلوب نگارش این مورخ نامدار در حوزه تمدن پژوهی از ویژگی‌های ذیل برخوردار است:1- روشن و واضح نویسی، 2- مختصر نویسی، 3- ساده نویسی، 4- پرهیز از تکلف، 5- حسن تنظیم و ارائه، 6- شیوه سالشمارانه، 7- روش ترکیبی که تنها به رویدادهای مهم می‌پردازد. ابن مسکویه نیز در تجارب الامم نگرش عقلانی داشت و به انحطاط حکومتها به تفصیل پرداخته و تمدن بشری اشاره نمود و بر جنبه عبرت آموزی تاریخ تأکید کرده است. مقاله حاضر بر آن است تا با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل و نیز با بهره گیری نظریه دریافت استوارت هال که به متن کاوی بر نقطه توجّه مذاکره و مخالفت در سهم مخاطب متمرکز است و به این معنا که برداشت یک فرد از متن یا مسئله ای به پس‌زمینه فرهنگی او وابسته ‌است، ابعاد و زوایای موضوع را مورد تفحص قرار دهد.

واژگان کلیدی: فرهنگ و تمدن، بینش دینی مورخان، بینش فلسفی مورخان

سومین همایش ملی زبان، ادبیات و بازشناسی مشاهیر و مفاخر، مشهد اسفند 1397.

(ثبت در سایت سیویلیکا و پایگاه استنادی علوم جهان اسلامISC )

نویسندگان

دکتر علیرضا حسینی استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کوثر بجنورد (نویسنده مسئول)

دکتر حسن اعظمی خویرد مدرس مدعو دانشگاه تهران

دکتر مریم بخشنده مدرس مدعو دانشگاه کوثر بجنورد

پوریا اسمعیلی دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوران اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

چکیده

بینامتنی نظریه ­ای است که به روابط بین متون می ­پردازد؛ بدین‌شکل که هر متن را به‌ منزلة دگرگون‌ سازی متون گوناگون گذشته و یا همزمان با آن می­ داند. بر این اساس، داد و ستدهای ادبی به شکل‌های مختلف در ادبیات ملل وجود دارد و کمتر ادبیاتی را می‌توان یافت که به صورت محدود حرکت کند. اشعار عربی خراسان در قرن‌های چهارم و پنجم، به دلیل تأثیرپذیری از الگوهای پیشین ادبیات عربی، می‌تواند نمونه خوبی برای تأثیرپذیری از شاهکارهای شعر کهن عربی، به‌ویژه معلقات باشد. با بررسی های این اشعار، مجموعه‌ای گسترده از اشعاری مشابه با ساختار و بدنه معلّقات به دست می‌آید که نشان از تأثیرپذیری آن­ها از معلّقات دارد. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی جلوه‌های بینامتنیت این اشعار با معلّقات و علل و عوامل آن مورد بررسی قرار گیرد. برداشت نهایی نشان می‌دهد که ظهور اسلام، آمیزش عرب‌ها با خراسانیان، جایگزینی خط عربی به جای خط پهلوی و حمایت حاکمان از محافل ادبی ازجمله عوامل برون‌متنی ایجاد روابط بینامتنی شعرای خراسان با معلقات است و این تأثیرپذیری از بُعد درون‌متنی بیشتر از نوع نفی جزئی  بوده و در سویه‌های واژه، ساختار و مضمون مشهود است.

کلید واژه ها:: بینامتنی، اشعار عربی خراسان، معلّقات، نفی جزئی، محافل ادبی.

منبع

دو فصل نامه علمی ادبیات و پژوهش های میان رشته ای (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، سال اول، شماره 1، بهار و تابستان 1398.

نویسندگان

دکتر عبدالرفیع رحیمی استادیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

پوریا اسمعیلی دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوران اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

چکیده  

نثر فنی در روزگار ساسانیان (652-226 م.) موضوعات گوناگونی را در بردارد که متون دینی پهلوی را نیز شامل می شود. در واقع ساختار حکومت ساسانیان که بر پایه آئین زرتشت استوار بود باعث شد تا عمده منابع آن دوران به مسائل دینی اختصاص یابد. با سقوط دولت ساسانی دیانت زرتشت در انزوا قرار گرفت و به همین دلیل ون زرتشتی جهت جلوگیری از نابودی آن به تألیف کتب ادامه دادند تا از این طریق هویت و فرهنگ ایرانی را در برابر اسلام حفظ نمایند بویژه در زمان خلافت عباسیان و با تأسیس بیت الحکمه ایرانیان فرصت یافتند تا علاوه بر نگارش کتاب به ترجمه آن نیز  بپردازند تا به نوعی بر فضای فکری و فرهنگی عصر نخست  خلافت عباسی (132-232ه.ق) تأثیرگذار باشند. این نوشتار با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل، ابعاد این موضوع را بررسی می نماید. یافته های اصلی پژوهش نشان می دهد که تألیف متون پهلوی دینی باعث شد تا رسوم و سنن ایرانیان در جامعه اسلامی اشاعه یابد و از طرفی هم پیروان ادیان دیگر نتوانند همانند زرتشیان از نفوذ زیادی در دربار عباسیان برخوردار باشند و از این نظر با توجه به موقعیت جغرافیایی و جمعیتی ایران و مردمان نومسلمان این سرزمین که به قوم عرب نزدیکی بیشتری داشتند برخلاف مسیحیان که هنوز به بیزانس علاقه نشان می دادند مجبور بودند تا با اقدامات فرهنگی خاطره ساسانیان را زنده بدارند و بدین صورت مدنیت خود را حفظ کنند.

کلید واژه ها: متون پهلوی دینی، ون زرتشتی، ساسانیان، عباسیان، آداب و سنن ایرانی

منبع

 دو فصلنامه علمی ادبیات و پژوهش های میان رشته ای (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، سال اول، شماره 1، بهار و تابستان 1398.

نویسندگان

دکتر باقرعلی عادل فر

دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

پوریا اسمعیلی

دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوران اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین (نویسنده مسئول)

چکیده

این نوشتار به اختصار عملکرد انجمن های بلدیه و ایالتی و ولایتی پس از استقرار دولت مشروطه در ایران را از سال 1325 تا 1328ه.ق، با تکیه بر اسناد مهم بررسی می نماید. با تدوین قانون اساسی و طبق اصل 90 تا 93، فرمان تشکیل این انجمن ها صادر و طرز انتخاب نمایندگان آنان نیز مشخص شد. در واقع دولت قصد داشت تا با این اقدام به برقراری نظم، امنیت و عدالت در اقصی نقاط کشور یاری رساند. اما همین مسئله سبب گردید تا برخی از امورات محلی از امور ملی تفکیک گردد و اداره آنها در صلاحیت مقامات محلی قرار گیرد و آنان چه از جهت انتخاب و چه از حیث برکناری نسبتا مستقل از مقامات دولت مرکزی باشند. همچنین اختیارات گسترده در این حوزه نظیر؛ تصویب بودجه شهر، برقراری مالیات ها و عوارض محلی، نظارت بر اداره اموال شهر، تصویب اخذ وام و به طورکلی تصویب هرگونه معاملات برعده انجمن ها بود. این مقاله با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل و با تکیه بر اسناد و منابع، ابعاد و زوایای این موضوع را بررسی خواهد کرد. یافته های تحقیق نشان می دهد، انجمنها با اختیاراتی که داشتند در برخی از مواقع از قدرت خویش سوء استفاده کردند و برخلاف نظر حکومت مرکزی رفتار نمودند. با این حال، جهت حفظ ظاهر تا حدودی به مناطق تحت سیطره خویش توجه کرده و اقدامات عام المنفعه ای را انجام دادند.

واژگان کلیدی: شهرها، انتخابات، انجمن بلدیه، انجمن ایالتی و ولایتی، عملکرد انجمن ها

منبع: پژوهشنامه تمدن ایرانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال اول، شماره 3، بهار 1398. (نمایه شده در سیویلیکا و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC)